Acil Çıkış ve Kaçış Yolları
İşyerlerinde acil durumlarda kullanılacak olan acil çıkışlar, kaçış yolları, acil çıkış kapıları, merdivenlerin hangi özellikte olması gerektiği konusunda 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre çıkarılmış olan “İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik” te belirli tanımlamalar ve olması gereken özellikler sıralanmıştır.
İşyerlerindeki bütün acil çıkış yolları ve kapılarının;
- Doğrudan dışarıya veya güvenli bir alana açılması sağlanır ve önlerinde ya da arkalarında çıkışı önleyecek hiçbir engel bulunmaz.
- Acil durumlarda çalışanların hemen ve kolayca açabilecekleri şekilde olması sağlanır.
- Acil çıkış yolları ve kapıları ile buralara açılan yol ve kapılarda çıkışı zorlaştıracak hiçbir engel bulunmaz.
- Acil çıkış kapılarının kilitli veya bağlı olmaması sağlanır.
İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik’te bir işyerinde meydana gelebilecek tüm acil durumlar (yangın, deprem, sel, sabotaj, vb.) göz önünde bulundurularak acil çıkış yolları ve kapıları tanımlanmıştır. Fakat burada belirtilen genel özellikler işyerindeki bir takım yapısal sorulara cevap vermekte yetersiz kalmaktadır. Örneğin;
- İşyeri binasında kaç tane acil çıkış olmalıdır?
- Acil çıkışlar ve kaçış yollarının genişliği nasıl hesaplanabilir?
- Çalışan sayısının kaçış yollarının ve acil çıkışlar hesaplanmasında etkisi var mıdır?
Bu soruların cevabı için “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik(BYKHY)” e atıf yapılmıştır. Yazıda uygulamalı olarak yukarıdaki sorulara cevaplar verilecektir.
Burada acil çıkışlar ve kapılarını da kapsayan daha geniş bir tanımlama olan kaçış yolu terimi kullanılmaktadır.
1.Kaçış Yolları
Kaçış yolları, bir yapının herhangi bir noktasından yer seviyesindeki caddeye kadar olan devamlı ve engellenmemiş yolun tamamıdır. Kaçış yolları kapsamına;
- Oda ve diğer bağımsız mekânlardan çıkışlar,
- Her kattaki koridor ve benzeri geçitler,
- Kat çıkışları,
- Zemin kata ulaşan merdivenler,
- Zemin katta merdiven ağızlarından aynı katta yapı son çıkışına götüren yollar,
- Son çıkış dâhildir.
Asansörler kaçış yolu olarak kabul edilmez.
Kaçış yollarının belirlenmesinde yapının hangi amaç için kullanıldığı, binanın ilgili bölümünde bulunma ihtimali olan toplam insan sayısını, ilgili katın alanı, çıkışa kadar alınacak yol ve çıkışların kapasitesi esas alınır.
Kaçış yollarının tamamını kaçış sistemi olarak adlandırırsak;
Kaçış yolu sayısı ve genişliği
- Toplam kaçış yolu genişliği, Ek-5/A’ya göre hesaplanan kattaki toplam kullanıcı sayısının 0.4 ile çarpımı suretiyle santimetre olarak bulunur.
- Kaçış merdiveninin genişliği, düz kollu sahanlıklı merdivende 60 cm’den veya dairesel merdivende 70 cm’den daha az olamaz. Toplam kullanıcı sayısı 60 kişiden fazla olan katlarda bu genişlik, düz kollu sahanlıklı merdivenlerde 70 cm’den veya dairesel merdivenlerde 80 cm’den az olamaz. Hastaneler, huzurevleri, anaokulları ve ilköğretim okullarında ise, sadece sahanlıklı düz kollu merdivenler düzenlenebilir ve bu merdivenin genişliği 100 cm’den az olamaz.
- Kaçış merdivenlerinde merdiven kolu duvarlar ile çevrelenmiş ise, temiz genişlik, her iki duvarın bitmiş yüzeyleri arasındaki ölçüdür. Merdiven kolunun bir tarafında duvar, diğer tarafında korkuluk var ise, temiz genişlik, duvarın bitmiş yüzeyi ile korkuluk iç yüzeyi arasındaki ölçüdür. Kaçış merdivenlerinde temiz genişlik hesaplanırken, küpeştenin yaptığı çıkıntının 80 mm’si temiz genişliğe dâhil edilir.
- Bütün çıkışların ve erişim yollarının, açık-seçik görülebilir olması veya konumlarının simgeler ile vurgulanması ve her an kullanılabilmesi için engellerden arındırılmış durumda bulundurulması şarttır.
Acil çıkışı zorunluluğu
Mevcut yapılarda, acil çıkış zorunluluğu için aşağıda belirtilen hususlara uyulur.
Mevcut yapılarda, yukarıda belirtilen hesaplamalar esas alınarak her bir çıkışın genişliği 200 cm’yi aşmayacak şekilde çıkış sayısı bulunur. Bir katta veya katın bir bölümünde, hesaplanan değerden az olmamak üzere;
- 60-600 kişi en az 2 çıkış,
- 600-1000 kişi en az 3 çıkış
- 1001 ve üzeri kişi en az 4 çıkış olması şarttır.
Not:25 kişinin aşıldığı *yüksek tehlikeli yerlerde en az 2 çıkış olmalıdır.
(*Yüksek tehlikeli yerler
Parlayıcı ve patlayıcı maddeler ile akaryakıtların imal edildiği, depolandığı, doldurma-boşaltma ve satış işlerinin yapıldığı yerler yüksek tehlikeli yerler olarak değerlendirilir.
Ayrıca aşağıda belirtilen yerler bu sınıfa girer.
- Parlayıcı ve patlayıcı gazlarla ilgili yerler, LPG, doğalgaz ve benzeri gazların depolama, taşıma, doldurma-boşaltma ve satış işlerinin yapıldığı yerlerdir.
- Patlayıcı maddelerle ilgili yerler, ısı ve basınç tesiri ile kolay tutuşabilen ve patlayabilen maddelerin bulunduğu yerlerdir. Mermi, barut, dinamit kapsül ve benzeri maddelerin imal ve muhafaza edildiği
Kaçış yolu kapıları
Mevcut yapılarda kaçış merdivenlerinin kapılarının;
Yapı yüksekliği;
- 30.50 m’den az ise en az 60 dakika ve
- 30.50 m ve daha yüksek yapılarda, en az 90 dakika
-
yangına dayanıklı ve duman sızdırmaz özellikte olması gerekir.
Kaçış yolu kapılarının genişliği 70 cm’den ve yüksekliği 190 cm’den az olamaz.
Kaçış yolu kapılarının kanatlarının, kullanıcıların hareketini engellememesi ve kullanıcı sayısı 50 kişiyi aşan mekânlardaki çıkış kapılarının kaçış yönüne doğru açılması şarttır. Kaçış yolu kapılarının, el ile açılabilmesi ve kilitli tutulmaması gerekir. Dönel kapılar ve turnikeler çıkış kapısı olarak kullanılamaz.
Kapıların kendiliğinden kapatır düzenekler ile donatılması ve itfaiyeci veya görevlilerin gerektiğinde dışarıdan içeriye girebillmelerine imkân sağlanması gerekir.
Merdivenden tabii zemin seviyesinde güvenlikli bir alana açılan bütün kaçış yolu kapılarının ve bir kattaki kullanıcı sayısının 100’ü geçmesi hâlinde kaçış merdiveni kapılarının kapı kolu kullanılmadan, panik kollu veya benzeri bir düzenek ile açılabilmesi gerekir. Kapılar en çok 110 N kuvvetle açılabilecek şekilde tasarlanır.
Konutlar
Mevcut konutlar için, yukarıda sayılan hükümlere istisnalar getirilmiştir.
- Yapı yüksekliği 30.50 m’nin altındaki mevcut konutlarda ikinci çıkış aranmaz.
- Yapı yüksekliği 30.50 m’den fazla ve 51.50 m’den az ise, binanın ana merdiveninin korunmuş kaçış merdiveni özelliğinde yapılması hâlinde bir merdiven yeterlidir. Korunmuş merdiven iç kaçış merdiveni ise, bir yangın ihbar butonu ile aktive edilen veya algılama sisteminden otomatik aktive olan basınçlandırma sistemi yapılması gerekir.
- Yapı yüksekliği 51.50 m’den yüksek olan konutlarda, birbirlerine alternatif en az birisi korunmuş 2 adet kaçış merdiveni gerekir. Korunmuş kaçış merdiveni basınçlandırılır.
-
Binanın ana merdiveni aynı zamanda bodrum katlara da hizmet veriyor ise ve bodrum katlarda konut dışı kullanılan ve kolay alevlenici madde bulunan kullanım alanları var ise, bodrum katlarda merdivene girişte yangın güvenlik holü düzenlemesi şarttır.